سابقه مراسم عاشورا در شهرهای مختلف ایران
مراسم عزاداری حسینی تاریخچهای بس طولانی دارد. شاید ریشه آن به عزاداری اولیه طایفه بنیاسد برسد که هنگام دفن شهدای کربلا بر سر مزار آنان مویه کردند و اشک ریختند. شیعیان زمانی که در دوره دیلمیان و صفویه آشکارا به آن میپرداختند همواره برای آن ارزش و احترام ویژهای قائل بودند. نوع عزاداری و شیوه آن در طول صدها سال دچار دگرگونی فراوان شد. شکل ساده آن برگزاری مجالس تذکار برای شهدا بود که فقط به مویه و گریه میگذشت، شکل پیچیده آن در ایام حکومت قاجاریان به اوج خود رسید و پیرایهها شبها نیز دسته های مخصوص در تهران حرکت میدادند که به دسته شاحسینی (شاه حسینی) معروف بودند. دستههایی که در شبهای دهه اول محرم به نیت مشق با آلات برنده از قبیل قمه و شمشیر به خیابانها میآمدند و در دو ردیف منظم روبه روی یکدیگر با صدای مهیبی شاخسین میگفتند، با شیپور و نقاره همراه میشدند. بعداز ظهر عاشورا که خیمه سوزان چادرهای حسینی در برخی از محلات تهران به نمایش در میآمد سکوتی دهشتآور شهر را میگرفت، تا شب همان روز که به شام غریبان امام حسین میانجامید و دستهها با شمعهای روشن با شهدای کربلا وداع میکردند. عاشورا در ایران سالهای سال است که ماه محرم مردم ایران برای امام حسین مراسم عزاداری برپا میکنند. گوشه گوشه ایران در هر شهرو روستایی مردم سیاه می پوشند و هر کدام مراسم خاص خود را دارند. نگاهت را که بچرخانی میبینی که همه جا سیاه شده. لباسها، پرچمها. هر کسی یک حال و هوایی دارد.حال و هوایی که هر سال رنگ میبازد، آیینها و سنتهایی که رو به فراموشی میرود و یا ناقص و جمع و جور شده به تاسی از زندگی ماشینی انجام میشود. . در تهران قدیم، محرم صدها منبر در کوچهها و معابر میگذاشتند و روضه میخواندند. پلههای این منابر را با کاه گل تازه میپوشاندند و روی آنها شمع میگذاشتند. مؤمنانی که شمع نذر میکردند باید چهل و یک شمع به یاد چهل و یک شهید از مقدسان شیعه به چهل و یک منبر میبردند. کار نشاندن شمع بر پلههای چهل و یک منبر باید پیاده انجام میشد تا نیت افراد برآورده شود. جوانان و بیشتر افرادی که نام شان حسین است در این مراسم پیراهن سیاه میپوشیدند و شیپور و سنج مینواختند و میخواندند؛ «شاه حسین، حسین، حسین». در شب میان تاسوعا و عاشورا مسجدها چراغانی میشود و مردها صورت خود را گل می مالیدند و با سینه ی باز و پای برهنه سینه زنی می کردند. اغلب مردی با تکهای پنبه یا اسفنج دسته عزاداری را دور میزد و اشکهای عزاداران را جمع میکرد و در یک بطری میچلاند. میگفتند که این مایه شفابخش بیماریها و باطل السحر حوادث ناگوار است. بیرجند در شهرستان بیرجند "علم" از مهمترین و اصلیترین علایم عزاداری است و مردم برای آن احترام زیادی قایل هستند بصورتی که وقتی علمها را میبندند انگار که دوباره به آن جان میبخشند و هرگز به علم پشت نمیکنند. مراسم علم بندان یا علم بند و در بیرجند و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه نخست محرم از جمله روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم انجام میشود. اردبیل آیین طشتگذاری یکی از آیینهای سنتی عزاداریهای محرم ویژه اردبیل است که همه ساله سه روز قبل از ماه محرم توسط دستههای عزاداری با شکوه و شیوه خاص خود ابتدا در حسینهها، مساجد و تکایای این شهر برگزار میشود.در این آیینها دستههای سینهزنی و زنجیرزنی به یاد لب تشنگان نهر فرات مشک یا کوزهای را پر از آب کرده و آن را همراه با طشتی که اغلب بر دوش ریش سفیدان محلهها حمل میشود به مساجد و حسینهها میآورند.سپس عزاداران با زنجیر زنی و سینه زنی و نالههای یاحسین طشت را در مکان خاصی که با شمعهای روشن و تصاویر ائمه معصومان (ع) تزیین شده است، قرار میدهند.این آیینها تا آخرین روز ماه ذیحجه به نوبت در تمامی مساجد و تکایای اردبیل انجام میگیرد و در آنها نوحهخوانان اغلب از احوالات حضرت علیاصغر و حضرت ابوالفضل (ع) مراثی و اشعاری را با الحان سوزناک میخوانند. یزد سالهاست که مراسم نخلبرداری، از ویژگیهای منحصر به فرد مراسم محرم و عزاداری در یزد محسوب میشود و در اکثر نقاط استان یزد در روز دهم محرم، بعد از به جا آوردن نماز ظهر عاشورا هیاتهای مختلف به زیر نخل رفته و با صدای حسین حسین سه بار نخل را به دور کلک حسینیه میگردانند. دو نخل قدیمی واقع در میدان امیر چخماق و بعثت یزد و دو نخل در محله گرمسیری و شاهولی شهرستان تفت در ظهر عاشورا آذینبندی میشوند. شاهرود مردم از اول محرم با سیاه پوش کردن گوشه و کنار شهر عزاداری میکنند. در پنجم محرم با برگزاری مراسم پرشور طوق بندان در شهر شاهرود، مراسم شور دیگری پیدا میکند.این مراسم مخصوص شاهرود است. عزاداران که از صبح این روز مشغول به غبار روبی، شستشو و تزئین طوق به پارچه ها و شال های سبز هستند، همراه هیئتهای عزادار مشغول سینهزنی و زنجیرزنی در محل مراسم حاضر میشوند. پس از رسیدن تمامی طوقها و دستههای سینه زنی در محل برگزاری مراسم، جوانان با گرفتن پهلوی یکدیگر به صورت زنجیروار فریاد یا عباس یا عباس سر میدهند و عشق و ارادت خود را به امام حسین (ع)، حضرت ابوالفضل (ع) و شهیدان کربلا ابراز میدارند.عزاداران پس از طی نمودن مسیر چهار راه مدرسه قلعه همگی وارد تکیه زنجیری که از بزرگترین و قدیمیترین تکیههای شاهرود است میشوند، و آنجا سیل جمعیت با مداحی ، ساعتها بر سر و سینه میزنند و زنان و مردان دیگر در بالای شاه نشین تکیه با ریختن اشک ماتم عزاداران را همراهی میکنند. ابرکوه قدمت اجرای مراسم عزاداری سید الشهدا به صورت هیات و برنامهریزی شده در ابرکوه به صدو اندی سال یش برمیگردد. در زمان قدیم فردی به نام فتح الله نادی علی مشهد با مراسم عزاداری به صورت منسجم و مستقیم آشنا میشود و تعدادی وسایل از قبیل شیپور و علم خریداری میکند و به ابرکوه میآورد. این وسایل تا مدتی بلا استفاده بوده تا این که فردی به نام سید احمد عظیمی دستور ایجاد هیات عزاداری را صادر میکند.قدمت تعزیه در ابرکوه به معنی واقعی آن در تاریخ ابرکوه ریشه ندارد و توسط افراد خارج از ابرکوه و افرادی که از فارس دعوت میشده و مهارت خاصی در این کار داشتند و وسائل جالب را برای این کار ابداع کرده بودند اجرا میشد.یکی دیگراز مراسم ایام محرم و سوگواری ابا عبدالله حسین (ع) در ابرکوه شور خوانی است. برای شور زدن افراد به دو گروه تقسیم میشوند و با حلقه زدن به دور کمر یکدیگر، با دست راست و ضمن حرکات موزون پا، بر سینه میزنند او اشعاری را مثل «بیسر حسین، غریب حسین ، عطشان حسین و...» در جواب یکدیگر میخواندند. گیلان علم بندی مراسمی است که معمولا در همه بقاع متبرکه استان گیلان طی آدابی خاص انجام میگیرد و نهایتا در هفته اول ماه محرم (در هر بقعه شب به خصوصی) همه علمها بسته میشود. علم چوب مخصوصی است که در بقاع قدیمی اغلب یا تزییناتی فلزی به ویژه، در قسمت بالا همراه است و یکی از بارزترین علایم آن داشتن دو سر اژدهاست. علم بندی با روشن کردن شمع، نذر و نیاز و حاجت خواهی همراه است. شخصی که نذر و نیتی دارد پارچه سبز رنگی را به عشق امام حسین(ع)، حضرت علی(ع) و دیگر ائمه اطهار بر علم میبندد.هر تکه پارچهای که بر علم بسته میشود در حقیقت خواهش و تمنایی است.مراسم علمبندی که در ماسوله به آن طوق بندی هم میگویند در سراسر گیلان در هفت شب اول محرم انجام میشود.علم واچینی هم در یک نوبت دیگر که البته در هر بقعه زمان آن فرق میکند با مشارکت مستقیم کسانی که علم را بستهاند و حضور عده کثیری از اهالی محل انجام میگیرد. در این روز کسانی که در فاصله علم بستن و علم واچیدن نذر و نیازشان برآورده شده با قربانی کردن گوسفند و طعام دادن به زایران حضور فعالتری دارند.مراسم علمبندی و علم واچینی که از مراسم بسیار قدیمی و رایج در گیلان است امروزه به سه صورت سنتی، نیمه سنتی و مذهبی رایج است. عاشورا در خرم آباد عزاداری برای امام حسین (ع) و یاران وفادارش از سالیان دور در استان لرستان قدمت داشته بطوریکه عشق مردم به اباعبدالله الحسین(ع) و حضرت ابوالفضل (ع) مثال زدنی است. همه ساله در جای جای استان لرستان همزمان با آغاز ماه محرم مردم مومن استان لرستان بیرقهای عزا و خیمههایی به یاد ابا عبدالله(ع) و واقعه کربلا بر پا میکنند و در هر کوی و برزنی بوی عطر حسین(ع) فضا را عطر آگین میکند.