عاشورا در کشورهای مختلف
بهروز یاراحمدی
عاشورا در عراق عراق اولین کشوری است که عاشورا در آن اهمیت خاصی دارد و به اعتقاد بسیاری از مورخین و علما اولین کشوری که در آن مراسم عزاداری حسینی برگزار میشده، عراق بوده است. مراسم عزاداری عاشورا ریشههای دیرینه در عراق دارد و از صدها سال پیش با حضور علمای دینی و بزرگان مذهبی به شکلی بسیار باشکوه در این کشور برگزار میشده است. البته با روی کار آمدن رژیم بعث عراق برگزاری این مراسم رفته رفته با محدودیت مواجه شد تا این که در سال 1989 طی برخوردی نظامی به شدت سرکوب شد، اما با سقوط رژیم بعث در سال 2003، مراسم ویژه عاشورا دوباره احیا شد و اکنون مردم با شور و شوق خاصی آن را برگزار میکنند. این ممنوعیت و محدودیت بیست ساله برای برگزاری این مراسم باعث شده تا مردم با شعف و شور مضاعفی هم اقدام به برپایی مراسم عاشورا کنند. مردم شیعه عراق 10 روز قبل از آغاز محرم خود را برای مراسم عزاداری آماده میکنند. از ابتدای ماه محرم با نهادن نام شهدای کربلا بر هریک از روزهای دهه اول محرم، مراسم عزاداری امام حسین (ع) در عراق آغاز میشود.مردم عراق روز اول را به سفر حضرت امام حسین (ع) از مدینه به کربلا اختصاص میدهند. روز دوم و سوم روز ورود ایشان به کربلا، نصب خیمهها و گریستن حضرت زینب (ع)، روز چهارم روز مسلم بن عقیل (ع)، روز پنجم از آنِ پسران مسلم (ع)، روز ششم روز اصحاب حضرت امام حسین (ع)، روز هفتم روز حضرت عباس (ع)، روز هشتم روز حضرت قاسم (ع)، روز نهم از آنِ حضرت علی اکبر (ع ) و عبدالله الرضیع (ع)، و روز دهم روز امام حسین (ع) خوانده میشود. هر شب و بعد از مرثیه خواندن، مردم عزادار کنار هم میایستند و با در دست گرفتن شمشیر و زدن طبل به صورت دستههای منظم و آهنگین، حیدرحیدرکنان مراسم عزاداری ویژهای را برگزار میکنند. سپس عزاداران به صورت گروهی دور هم جمع شده و با خواندن مرثیه و نوحه به عزاداری میپردازند. عزاداران در شب تاسوعا با ساختن مشعل بر روی شاخههای ویژه و آتشزدن و گرداندن آن تا صبح روز عاشورا شب را صبح میکنند. در روز عاشورا مردم عراق در مساجد و حسینیههایشان حاضر شده و خود را برای خواندن مقتل امام حسین (ع) آماده میکنند. معمولا مقتل را یکی از روحانیان شناخته شده با شور و حال خاصی میخواند. خواندن مقتل که در عراق دورههای آموزشی ویژهای دارد با سوز و آهی همراه است و تا ظهر عاشورا ادامه مییابد. از مهمترین شخصیتهایی که در کل تاریخ عراق به خواندن مقتل در روز عاشورا مشهورند میتوان به مرحوم سید عبدالزهرا که از او به عنوان پدر مقتلخوانان نیز یاد میکنند و افراد بسیاری را برای خواندن مقتل تربیت کرده و همچنین سید محمدباقر حکیم که خواندن مقتل او از پرطرفدارترین مراسم عاشورایی است، اشاره کرد. هر دو شخصیت ذکرشده اکنون فوت کردهاند و بنا به اعتقاد بسیاری از مردم عراق هنوز هیچ کس نتوانسته جای خالی آنها را پرکند. مقتلخوانی این دو فرد به قدری با اهمیت بوده که برای شرکت در مراسمشان از کشورهای اسلامی دیگر نظیر بحرین و عربستان سعودی مسافران بسیاری به عراق و ایران میآمدهاند. خواندن مراسم مقتلخوانی با رسیدن آفتاب به وسط آسمان پایان مییابد. در این موقع مردم به خیابانها ریخته و خود را برای عزای طویریج آماده میکنند. در این میان عزای دیگری نزدیک به ظهر برگزار میشود که موسوم به عزای طویریج است.طویریج در حقیقت نام دهی است که تقریبا در 20 کیلومتری شهر کربلا واقع شده است. مردم عزادار از سپیدهدم و بعد از خواندن نماز صبح که غالبا به صورت جماعت برگزار میشود، هرولهکنان به سمت کربلا میآیند. آنها باید حتما ظهر به حرم رسیده و سینهزنی خود را در آنجا انجام دهند.در این زمان در کربلا به صورت مجازی خیمههایی برپا میکنند و ضمن شبیهسازی اصحاب و سربازان عمر بن سعد اقدام به آتشزدن خیمهها میکنند. معروفترین غذای این روزها قیمه نجفی است که مخصوص این روزها پخته میشود و طرفداران بسیاری نیز دارد. عاشورا در هند و پاکستان در این میان مراسم عزاداری امام حسین (ع) در هند و پاکستان به شکل دیگری برگزار میشود. دوستداران آن حضرت در هند و پاکستان با یاد آن حضرت به زنجیرزنی میپردازند. زنجیرها وزن زیادی دارند و بر روی هر یک تیغهایی نصب شده است.این شکل عزاداری از ایران به این کشورها رفته است. عزاداران بعد از سینهزنی و زنجیرزنی به سوی مکانی میروند که از قبل با سنگ و هیزم فرششده و با آتش گداخته شده است. داغی این مکان به حدی است که لهیب آتش و قرمزی ذغالها به وضوح دیده میشود. آنها با راه رفتن بر روی آن مکان مصیبتهای وارده به آن حضرت را گرامی میدارند.غذای مخصوص ایام محرم در میان مردم پاکستان حلیم خاصی است که به عزاداران میدهند. این حلیم برخلاف حلیم ما ایرانیان شور است و با نمک سرو میشود. این غذا در هند نیز در میان عذادارن حسینی سرو میشود. این نوع غذا نیز در حقیقت از مناطق جنوبی ایران به هند و پاکستان رفته است. عاشورا در بنگلادش مراسم عاشورا در بنگلادش نیز دیدنی است. منطقه شورابوی از توابع هوی گنجسیلهت در شمال شرقی بنگلادش از صدها سال پیش به عنوان منطقه عاشقان اهل بیت (علیهمالسلام) به ویژه اصحاب کساء و پنج تن آل عبا معروف است.در اینمنطقه در روزهای دهه محرم و به ویژه تاسوعا و عاشورا از حدود30 روستای پیرامون آن، زنان و مردان ضمن راهپیمایی به سوگواری میپردازند. عزاداران زن و مرد و کودک که همگی از پیروان اهل سنت هستند در ایام عاشورا به یاد شهداى کربلا روزه گرفته و پابرهنه میشوند.پیش از مراسم سخنرانی، زنان و مردانگروهگروه گردهم میآیند و به روش سنتی منطقه مرثیههای گروهی و دستهجمعی خوانده و به سینهزنی میپردازند. به گفته مردم بومی این منطقه، این مرثیه صدها سال پیش نوشته شده و به صورت نسخههای خطی در اختیار هر گروه یا روستایی قرار دارد و به عنوان نمونه ادبیات فولکور و سنتی نگهداری میشود. روز عاشورا در بنگلادش تعطیل رسمی است. رئیسجمهور و نخست وزیر پیام تسلیت و بزرگداشت صادر میکنند. رادیو و تلویزیون در طول روز عاشورا برنامه ویژه عزاداری و بحث و سخنرانی پخش میکنند و مردم عموما در روز عاشورا روزه میگیرند و از انجام هر کاری که حاکی از خوشحالی و سرور باشد خودداری میکنند. بعضی از مردم نیز دهه نخست محرم را روزه میگیرند و به سوگواری شهادت امام همام، حضرت اباعبدالله(ع)، میپردازند. عاشورا در افغانستان در افغانستان نیز مراسم عزاداری حسینی شور و حال خاصی دارد. در این کشور و به ویژه در شهرهای هرات و کابل و مزارشریف، در ماه محرم همه چیز رنگ و بوی دیگری میگیرد.یکی از زیباترین و تأثیرگذارترین صحنههایی که در ماه محرم در افغانستان وجود دارد، سینهزنی و زنجیرزنی خاص و بسیار پرشور عزادارانی است که هر یک متناسب با منطقه و محله خود صورت خاصی دارد.در این مراسم پیروان مذاهب شیعی و سنی مشارکت دارند. و با برگزاری مجالس ویژه عزاداری مردم را اطعام میکنند. بسیاری در این روزها نذرهای ویژهای دارند. بسیار دیده میشود که در یک محله یا یک پاساژ، چند خانواده یا چند دکاندار، بیتوجه به مذهبشان، اعم از اینکه سنی باشند یا شیعه، با یکدیگر همخرج شده و هر کدام سهمی گذاشته و محفلی عظیم به پا میکنند و به مردم غذا میدهند. عاشورا در اروپا در قلب اروپا نیز محرم و عاشورا، روزی ویژه و به یادماندنی است. در کشور کوچک آلبانی که انبوهی از شیعیان با عنوان بکتاشیه زندگی میکنند مراسم ویژهای برای عاشورا میگیرند.مردم عزادار در تیرانا، پایتخت آلبانی، در روز شهادت حضرت عباس(ع) مراسمی ویژه برگزار میکنند. در این روز تمام مردم شهر پیاده به سمت منطقهای در بیرون از تیرانا به راه افتاده و در بالای کوهی که به نام حضرت عباس (ع) نامیده شده و همگان آن را مقدس میشمارند، جمع میشوند.در این روز اعضای کابینه و شخص رییسجمهور و دیگر مقامات دولتی نیز حتماً خود را ملزم میبینند که پیاده در این مراسم شرکت کنند. رییسجمهور کشور به همراه مردم و دیگر وزرا و مقامات دولتی پیاده از پایین تپه به سمت نقطهای خاص در بالای کوه به راه افتاده، در ساعتی خاص در آنجا جمع میشوند و با سخنرانی و صرف غذا و شربتهای نذری مراسم را به پایان میبرند. در بریتانیا که یکی از مهترین کشورهای اروپای غربی به حساب میآید، طی سالیان اخیر مراسم محرم و عاشورا شناخته شده است. مقامات عالیرتبه بریتانیایی که در برخی موارد برخی وزرا و نمایندگان پارلمان عوام نیز در میانشان دیده میشود، فارغ از مذهب و اعتقاداتشان در میان مراسم شیعیان حسینی حاضر میشوند. در بوسنی هرزگوین نیز به یاد محرم و عاشورا مراسم خاصی برپا میشود. در این ایام و به خصوص تا پایان دهه اول محرم تمامی مکانهای رقص و کافهها تعطیل شده و حتی در برخی از کافهها کتیبههای حسینی در و دیوار آنها را میپوشاند.مردم در این روزها سعی میکنند تا از شادیهای خود بکاهند و با شرکت در مراسم عزاداری یاد سالار شهیدان را گرامی بدارند. تلویزیون و رادیو از پخش برنامههای شاد پرهیز کرده و اقدام به پخش مراسم سوگواری میکنند. در روز عاشورا سرو غذا و اطعام از اهمیت بسیاری در میان مردم بوسنی برخوردار است.